Atopowe zapalenie skóry

Jeśli Twoje dziecko dostaje wysypki po zjedzeniu określonych pokarmów, ma miejscami zaczerwienioną skórę, a do tego często się drapie, to pewnie zadajesz sobie pytanie, czy to już objawy atopowego zapalenia skóry (AZS). Dowiedz się więcej o tej przewlekłej chorobie.

AZS, czyli co?

Atopowe zapalenie skóry (AZS) jest wrodzoną, przewlekłą, nawrotową chorobą skóry, której towarzyszy świąd, suchość i typowe rozmieszczenie zmian skórnych. Choroba, która według różnych statystyk, dotyczy 10-20% pacjentów, często zaczyna się w okresie niemowlęcym (60% przypadków) lub wczesnego dzieciństwa (90% do 5. roku życia) i przebiega z okresami remisji i zaostrzeń.

Na rozwój choroby mają wpływ:

• czynniki genetyczne – ryzyko rozwoju atopowe zapalenia skóry wynosi 30%, jeśli jedno z rodziców choruje na AZS, do 70% w przypadku, gdy choroba dotyczy obojga;
• czynniki środowiskowe, takie jak: alergeny wziewne (np. kurz, pyłki, sierść zwierząt), pokarmowe (mleko, jaja, owoce, ryby) oraz stres.

Postać atopowego zapalenie skóry IgE-zależna dotyczy około 70-80% chorych. Ta postać choroby jest związana z charakterystycznymi dla alergenów środowiskowych IgE (Immunoglogulinami E). Immunoglobulina E jest przeciwciałem o szczególnym znaczeniu w rozwoju alergii, jak również obronie przeciwpasożytniczej, co wiąże się z wydzielaniem histaminy, a ta jest odpowiedzialna np. za pojawienie się bąbli pokrzywkowych. Dlatego zarówno w diagnostyce chorób alergicznych, jak i pasożytniczych oznacza się poziom IgE.

Zazwyczaj nasilenie atopowego zapalenia jest tym większe, im wyższy jest poziom przeciwciał IgE w surowicy chorego. Zdarza się również, że u chorego stężenie IgE jest prawidłowe (dotyczy to około 20% chorych). Do alergenów, które mają silne właściwości uczulające u chorych na IgE-zależną postać choroby, należą: jajko, mleko, ryby, orzechy, soja, pszenica, kakao i czekolada, owoce cytrusowe, pyłki roślin i sierść zwierząt (kot, pies, koń itd.), roztocza kurzu domowego i alergeny bakteryjne (gronkowiec złocisty).

Wiele objawów wywołanych przez pokarmy pojawia się już po 15 minutach, ale u niektórych chorych dopiero po 8-24 godzinach od spożycia uczulającego pokarmu.

Przebieg choroby

W przebiegu choroby można wyróżnić trzy fazy w zależności od wieku chorego, charakteru zmian skórnych i rozmieszczenia wykwitów.

Faza niemowlęca (do 2. roku życia) rozpoczyna się zwykle między 3. a 6. miesiącem życia i u połowy pacjentów ustępuje do 3. roku życia. Zmiany skórne o charakterze grudek i sączących zmian rumieniowych są zlokalizowane głównie na policzkach, czole i owłosionej skórze głowy. W postaciach ciężkich mogą dotyczyć skóry całej twarzy, tułowia, kończyn po stronie wyprostnej, a często przybierają postać pieluszkowego zapalenia skóry. Zmiany na skórze głowy mogą przypominać łojotokowe zapalenie skóry (tzw. ciemieniuchę). Zwykle u dzieci w tym wieku nie obserwuje się nasilonego świądu, a jedynie rozdrażnienie. U dzieci jednorocznych lub starszych AZS może mieć formę wyprysku pieniążkowego  

Faza dziecięca albo rozwija się z niemowlęcej, albo powstaje na nowo i ustępuje zwykle między 4. a 10. rokiem życia. Typowo, zmiany dotyczą okolic zgięciowych dużych stawów (łokciowe, kolanowe, nadgarstki), grzbiety dłoni i stóp. Świąd jest zwykle bardzo nasilony, a zmianom skórnym mogą towarzyszyć wtórne infekcje będące wynikiem drapania. Od 3. roku życia istotnie wzrasta znaczenie alergenów inhalacyjnych.

Faza trzecia rozpoczyna się zwykle po 12. roku życia. Zmiany skórne są symetryczne i dotyczą głównie twarzy (okolica oczodołów, ust, czoło, szyja, górna część klatki piersiowej i grzbiety dłoni. Świąd jest stały lub napadowy.

Diagnoza

Podsumowując, do rozpoznania atopowego zapalenia skóry konieczne jest stwierdzenie trzech cech podstawowych:

• świąd,
• typowa lokalizacja i charakter zmian,
• przewlekły i nawrotowy przebieg

orazi trzech kryteriów mniejszych, z których najważniejsze to:

• suchość skóry,
• rogowacenie przymieszkowe,
• podwyższony poziom IgE w surowicy,
• wczesny początek choroby,
• łupież biały,
• świąd podczas pocenia,
• nietolerancja wełny,
• nietolerancja pokarmowa,
• tzw. biały dermografizm (czyli powstawanie wypukłych linii na skórze w miejscu podrażnienia jej przez potarcie),
• przebarwienie skóry wokół oczu i powiek,
• objaw Dennie-Morgana (czyli dodatkowy fałd skórny poniżej dolnej powieki).

Leczenie 

Leczenie AZS jest trudne i złożone, a polega głównie na dostarczaniu skórze substancji niezbędnych do jej prawidłowego funkcjonowania, odbudowy bariery ochronnej naskórka i ograniczeniu stanu zapalnego. Ogólne postępowanie ma na celu złagodzenie suchości skóry. Wielu chorych odczuwa wyraźną poprawę po użyciu preparatów natłuszczających i nawilżających (emolientów), które mogą być dodawane do kąpieli, stosowane bezpośrednio po niej lub też stale nakładane na skórę. To postępowanie należy uznać za podstawowe i niezbędne w procesie terapeutycznym. Większość chorych uczy się metodą prób i błędów, które konkretne preparaty są najbardziej wskazane do pielęgnacji ich skóry.

Drugim elementem leczenia jest unikanie materiałów drażniących takich jak wełna, a trzecim dążenie do zmniejszenia lub wyeliminowania środowiskowego narażenia na alergeny (roztocza, kot, pies). W przypadku uczulenia na pokarmy stosuje się diety eliminacyjne według zaleceń lekarza.

Leczenie farmakologiczne jest również ordynowane przez lekarza i obejmuje stosowane miejscowo kremy i maści kortykosteroidowe. W przypadku pojawienia się na skórze nadkażenia konieczne jest jednoczesne stosowanie kremów lub maści z antybiotykiem lub stosowanie preparatów kortykosteroidowych w połączeniu ze środkami antyseptycznymi.

Doustne leki antyhistaminowe (przepisuje lekarz) mogą łagodzić świąd (głównie w nocy). Według niektórych doniesień korzystne może być doustne podawanie nienasyconych kwasów tłuszczowych takich jak olej z wiesiołka. Inne specjalistyczne metody leczenia (fototerapia, cytostatyki, steroidy systemowe) są zarezerwowane dla najcięższych postaci AZS i powinny być prowadzone w warunkach szpitalnych.